RAJA ALI HAJI

Buku bertajuk Raja Ali Haji ditulis oleh Profesor Dr. Awang Sariyan seorang pakar di dalam bidang bahasa dan linguistik melayu. Buku ini diterbitkan oleh Persatuan Linguistik Melayu pada tahun 2005. Buku ini adalah hasil daripada syrahan umum mengenai Raja Ali Haji. Mengandungi 54 muka surat bercetak. Buku ini juga hanya berkisar mengenai Raja Ali Haji sahaja. Melalui syarahan Raja Ali Haji ini, seorang tokoh dari luar Negara dan dalam Negara di undang untuk menyampaikan syarahan ilmiah. Isi syarahan bersifat serius dan dibukukan untuk sebaran kepada umum.
Nama dan syarahan ini dipilih sebagai menghormati cendekiawan Melayu silam yang banyak memberi sumbangannya terhadap bidang bahasa, persuratan dan pensejarahan Melayu, iaitu Raja Ali Haji. Tujuan utama syarahan tahunan itu diadakan untuk menimbulkan kesedaran masyarakat tentang persoalan-persoalan semasa dalam bidang bahasa dan persuratan melayu. Di samping itu, bertujuan untuk memberikan penghormatan kepada tokoh-tokoh semasa dalam bidang bahasa dan persuratan membentangkan buah fikiran, gagasan dan wawasannya dalam rangka memartabatkan bahasa dan persuratan melayu.
Raja Ali haji (1809-1870) atau nama sebenarnya Raja Ali Haji bin Raja Ahmad dilairkan dan dibesarkan di Pulau Penyengat, sebuah pulau kecil di Riau, yang ketika itu menjadi pusat kebudayaan Melayu dan ilmu pengetahuan Islam di kepulauan Melayu. Sebagai putera daripada golongan bangsawan Riau, beliau pernah menjawat berbagai-bagai jawatan penting dalam kerajaan Riau-Johor.
Raja Ali Haji mempunyai pengetahuan yang luas tentang agama Islam dan ilmu pentadbiran. Pengetahuan agama yang mendalam diperolehinya daripada ulama’-ulama’ setempat dan luar negara. Beliau telah menjadi guru agama dan mengajar bahasa Arab.
Beiau juga terdidik dengan ilmu-ilmu lain, dan telah menghasilkan karya-karya dalam pelbagai bidang, iaitu agama, bahasa, sastera, sejarah, dan undang-undang. Ia turut menjadi guru agama yang mengajarkan tatabahasa, fikah, dan tasawwuf. Dalam bidang bahasa, Raja Ali Haji telah menghasilkan dua buah karya yang amat penting dalam perkembangan bahasa Melayu iaitu Kitab Bustanul Katibin (1857) dan Kitab Pengetahuan Bahasa (1859).
Buku tatabahasa Melayu karangannya yang diberi nama Bustanul Katibin Lis Subyanil Mutaalamin diterjemahkan secara harfiah ke dalam bahasa Melayu sebagai Kitab Perkebunan Jurutulis Bagi Kanak-Kanak yang Hendak Menuntut Belajar Akan Dia, dan merupakan buku pelajaran ejaan dan tatabahasa Naskhah Bustanul Katibin ini telah dihasilkan dalam bentuk cap batu pada 20 syaaban 1273 H (15 April 1857) di Pulau Penyengat. Tebal buku ini 70 halaman, dan terdiri daripada ‘mukaddimah’, 31 fasal, dan khatimah. Buku ini terbahagi kepada dua bahagian. Bahagian pertama ialah penulisan tentang bahasa Melayu, sementara bahagian kedua menghuraikan tatabahasa bahasa Arab. Pada umumnya buku ini merupakan buku tentang bagaimana menulis bahasa Arab dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian istilah bahasa Arab. Penulis berusaha menyesuaikan dan menerapkan sistem tatabahasa Arab ke dalam struktur ayat bahasa Melayu.
Kitab pengetahuan bahasa yang tebalnya kira-kira 550 halaman disusun dalam tahun 1858 dan dicetak di Singapura dalam tahun 1929. Karya ini merupakan sebuah kamus, tetapi dalam erti kamus zaman sekarang. Lebih tepat buku ini merupakan ensiklopedia yang mengandungi pengetahuan umum, pendapat dan pandangan pengarangnya tentang perkataan-perkataan. Pengarang menyusun entri dengan tidak mengikut susunan abjab, sebaliknya menurut caranya tersendiri. Buku ini tidak lengkap dan berakhir setakat huruf ca (s) sahaja. Sebanyak 3 halaman mengandung huraian tentang bahasa Arab yang diterapkan oleh pengarang ke dalam bahasa Melayu. Walaupun terdapat beberapa kelemahan, terutamanya apabila ditinjau dari kaca mata kini, buku ini tetap penting dan merupakan usaha pertama orang Melayu dalam menyusun kamus.
Melalui kedua-dua karya itu, Raja Ali Haji telah memulakan proses membina dan menjadikan bahasa melayu Riau bahasa yang kukuh dan berupaya sebagai alat penungkapan ilmu pengetahuan. Perkembangan bahasa Melayu sebagai bahasa ilmu dan persuratan di Kepulauan Melayu.
Seperti yang telah disebut, Raja Ali Haji telah melahirkan karya dalam bidang-bidang lain juga. Dalam bidang sejarah, beliau dianggap sebagai “pencatat sejarah nusantara yang pertama” dengan buku Salasilah Melayu dan Bugis dan Tuhfat al-Nafis yang merupakan antara sumber terpenting bagi sejarah Melayu.
Buku sejarah yang lebih luas dan terperinci kandungannya ialah Tuhfat al-Nafis yang mula ditulis pada tahun 1865. Buku yang terdiri daripada dua bahagian ini membincangkan sejarah Singapura, Melaka, Johor dan riwayat raja-raa Bugis.
Kecintaan Raja Ali Haji tehadap kesusasteraan, khususnya puisi terserlah melalui tulisa-tulisan sejarahnya yang sering disulami syair-syair dan puisi, sehingga dalam Kitab Pengetahuan Bahasa kerangannya terdapat juga beberapa rangkap puisi.
Kesimpulannya buku ini adalah suatau buku yang sangat bagus untuk dijadikan rujukan dalam mengenali Raja Ali Haji serta karya-karyanya yang pastinya takkan pernah ditelan zaman. Penulis juga menggunakan bahan-bahan rujukan yang sukar untuk didapati di dalam negara. Ini kerana hamper semua bahan-bahan berunsurkan manuskrip Melayu banyak di simpan di Universiti dan Pusat serta Muzium-muzium artifak di luar negara.